Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), travmatik bir stres kaynağıyla karşılaşma sonucu ortaya çıkabilecek belirtiler grubudur. Aşırı strese yol açan bir olayın ardından görülen yoğun, uzamış ve bazen gecikmiş bir tepki olan bu bozukluk, başlama nedeninin açıkça belirlenebildiği tek kaygı bozukluğudur .
TRAVMATİK YAŞANTI
“Normal” yaşantının doğal akışında aksamaya neden olan, alışılmışın dışında, yoğun strese yol açan, sarsıcı bir olay, yoğun bir “kayıp” duygusunun olduğu yaşantılardır. Bu kayıp, güvenlik duygusunun, kimliğin ve geleceğin, geçmişe bakıp geleceği tahmin etme yetisinin, yaşam üzerindeki kontrolün, yakınların, diğerlerine güvenin, umutların, kişisel gücün, arkadaşların, evinin ya da eşyalarının KAYBIDIR.
Bu olay sonucu, yaşamın sürekliliği sekteye uğrar.
Travma yaşantısı, dünyaya, kendimize ve diğerlerine ilişkin temel inançlarımızı (şemaları) sarsar!
Kişi güvende olmadığını ve bir daha güvende olmayacağını, dünyanın acımasız olduğunu, yalnız olduğunu, tehlikelerden korunmanın mümkün olmadığını, iyi bir insan olmadığı için kendini böyle hissetmeyi hakettiğini, başına gelen olayın sorumlusunun kendi olduğunu düşünebilir.
TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU İÇİN RİSK FAKTORLERİ
Bir çok insan travmatik olaylar deneyimlemesine rağmen, çoğu aynı düzeyde ya da hiç Travma Sonrası Stres Bozukluğu geliştirmez. TSSB için potansiyel risk farktörleri 3 kategoriye ayrılabilir. ,
a) Bireyde önceden varolan faktörler
b) Travmatik olayla ilişkili faktörler ve kişinin travmatik olay sırasındaki tepkisi
c) Travmayı takiben olan olaylar.
Kronik TSSB’de Risk Faktörleri
1. Olayın şiddeti
2. Algılanan tehdit düzeyi
3. O ana kadar öyle bir yaşantının olmaması
4. Yaşam beklentisini yıkma özelliği taşıması
5. Ölüme şahit olma
6. Olaya tanık olmaktansa yaşaması
7. Kişisel yatkınlık
8. Ailede psikolojik rahatsızlık öyküsü
Varolan genel psikolojik ve biyolojik yatkınlık travma deneyimi ile birlikte temel bazı duyguları uyandırır. Yeniden yaşama duygularına odaklanarak kişi çevreyi daha kaygılı algılmaya başlar ve kaçınma davranışları gerçekleştirebilir, sosyal destek eksikliği ve başetme becerilerinin azlığı sonucu TSSB görülebilmektedir.
TSSB RİSKİ TAŞIYAN TRAVMATİK OLAYLAR NELERDİR?
Tutsak alınma, tecavüz, dayak, cinsel saldırı, yaralanma veya kaza, vurulma bıçaklanma, yakınının beklenmedik ölümü, çocuğunun hayatını tehdit eden hastalık, Ölüm/ yaralanmaya tanıklık, doğal afet gibi yaşantılar TSSB riski taşıyan travmatik olaylardır.
NE ZAMAN TSSB TANISI UYGUNDUR?
Travmatik olay üzerinden 3 ay geçmeden TSSB tanısı uygun değildir. Yaşanan travmatik olaya ilk 3 ay içinde verilen tepkiler akut stres tepkileridir ve olağandır.
TSSB de NELER YAŞANIR?
TSSB yaşayan kişide şu tepkiler görülebilir;
Fizyolojik Tepkiler; Yorgunluk, bitkinlik, Uykusuzluk ve uyku sorunları, Aşırı uyarılmışlık, Somatik yakınmalar, Bağışıklık sisteminin bozulması, İştah bozuklukları,
Duygusal tepkiler; Şok, Korku ve kaygılar ( Olayın tekrarlanması korkusu, Yaralanmaktan ve ölmekten korkma, Ailelerinden ayrı kalmaktan ya da yalnız kalmaktan korkma, Gerçek hayatta ya da hayali yapılan yanlışlara verilen bir ceza olmasından korkma vb.), Üzüntü, Kendini suçlama, Öfke ve huzursuzluk, Anlaşılamama duygusu, Çaresizlik, Gerginlik, sinirlilik, Ayrışma (dissosiyasyon), Çökkünlük.
Bilişsel tepkiler ise; Zaman kavramının algılanmasındaki değişiklik: Sanki zaman duruyormuş ya da çok hızlı geçiyormuş gibi., Olaya ilişkin zaman sırasında karışıklık (özellikle çocuklarda gözlenir), Travma/ zorlu yaşam olayları yordamaya ilişkin işaretlere duyarlılık, Görsel çarpıtmalar, Uzaklaşan görüntü, artan detaylar, İşitsel Çarpıtmalar: zayıflayan sesler, güçlenen sesler, Gerçek dışılık ve rahatsız edici imgeler, Beden algısında değişiklik.
TSSB AŞAĞIDAKİ DİĞER BİR ÇOK BOZUKLUKLA BİRLİKTE GÖRÜLEBİLİR
Duygudurum Bozuklukları (örn., Major Depresyon)
Somatik (bedensel) hastalıklar, vücutta ağrı ve sızılar
Panik Bozukluk
Obsesif Kompulsif Bozukluk
Fobiler
Uyuşturucu madde kullanımı, aşırı sigara ve alkol tüketimi
TSSB’ Yİ DEVAM ETTİREN DAVRANIŞSAL VE BİLİŞSEL FAKTÖRLER
Kişinin, Düşüncelerini baskılamaya çalışması, Belirtileri kontrol etmeye çalışması, Güvenlik davranışları, Olayı hatırlamamaya çalışma, Alkol ve ilaç kullanma, Daha önce hoşlanılan etkinliklerden kaçınma davranışları rahatsızlığın devamını sağlayabilir.
TRAVMATİK OLAYA SONRASINDA TRAVMATİK ANIYI HATIRLAMADA SORUNLAR YAŞAYABİLİRSİNİZ!
• Kişi olayı istemli olarak hatırlamaya çalıştığında, tam olarak hatırlayıp sözelleştiremeyebilir.
• Travmatik anı bazı zamanlarda istemsiz, girici olarak, canlı, belirli bir anlamdan yoksun bir şekilde hatırlanabilir.
• Genellikle travmanın hemen öncesi ve en fazla duygusal yük taşıyan anının hemen sonrasına ait girici anılar görülebilir.
• Yaşam devam ettiği halde travma dışı anı hatırlamada zorluk yaşanabilir.
TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞUNDA PSİKOTERAPİ
Bilişsel Davranışçı terapilerin kullandığı kombinasyon tedavileri TSSB li kişilerin yaşadığı çoklu problemlere yardımcı olmaktadır. Bilişsel davranışçı terapilerde, Bilişsel yeniden yapılandırma, maruz bırakma, Kaygı yönetimi eğitimi (anxiety management training) ve terapisini de içeren TSSB tedavi programı uygulanmaktadır.
Sağlıklı bir başaçıkma, daha sonraki travmatik yaşantılar için de başvurulabilecek bir kaynak olarak kişide ‘olumlu davranış repertuarı’ oluşturduğu için TSSB geliştirme riskini azaltabilir.
Psybot -