Farklı kişiler şemaları ile farklı şekilde baş ederler. Bu durum aynı çevrede yetişen farklı çocukların neden birbirinden farklı olduğunu açıklar. Örneğin eziyetçi bir anababa ile büyüyen iki çocuk çok değişik tepiler verebilir. Birisi pasif, korkak bir kurbana dönüşür ve hayat boyu bu durum sürebilir. Diğer çocuk ise asi ve isyankar birisi olabilir ve ortamdan kurtulmak için evi terk edebilir.
Bu durum, kısmen hepimizin farklı yaradılışı, mizacı olmasından ileri gelir. Daha korkak, girişken, canayakın veya utangaç olabiliriz. Yaradılışımız, mizacımız bizi belirli yönlere iter.
Bu durum, kısmen de model olarak farklı ebeveynlerimizi seçmemizden de kaynaklanır. Örneğin, “suistimalci” genellikle bir kurbanla evlenmesinden dolayı, bu ailedeki çocuk tacizci ebeveyni veya kurban ebeveyni model olarak alabilir veya her ikisinden de parçalar alarak
büyüyebilir.
Baş etme yöntemleri çocuğun zor bir çevrede devam edebilmek için geliştirdiği normal girişimlerdir. Ancak artık ihtyacımız olmasa bile bu başetme yöntemlerini erişkinlikte de kullanmaya devam ederiz.
Çoğunlukla erişkin olarak, bu başaçıkma yöntemleri gelişmimizi engelleyen davranışlar içine girmemize neden olurlar. Örneğin alkolü kötüye kullanabiliriz, aşırı katı ve inatçı olabiliriz, kendimizi diğer insanlardan izole edebiliriz., duygularımızı bastırabiliriz ve diğer insanlara güvensizlik içinde yaşayabiliriz.
Şema modeline göre, şemalarla başa çıkmak için 3 genel yol vardır:
- Teslim olmak: şemalarımıza razı olur ve onları sürekli tekrarlarız.
- Kaçınmak: şemalarımızdan kurtulmak veya onları engellemek için yollar buluruz.
- Aşırı telafi etmek: şemalarımızın bize hissettirdiğinin tam tersini yaparız.
Bu üç genel yöntemin daha ayrıntılı şekilleri vardır.
AŞIRI TELAFİ:
1.Saldırganlık, Düşmanlık: Meydan okuyan, taciz eden, suçlayan, saldıran veya eleştiren kişilere karşı saldırılar
2.Baskınlık (Hakimiyet, Üstünlük), Aşırı Öne Çıkma: Hedefe ulaşmak için diğerlerini doğrudan idare etmek, hakimiyet kurmak
3.Kabul-Onay Düşkünlüğü, Statü Düşkünlüğü: Etkileyici ve yüksek başarılar, statü ve dikkat çekicilik aracılığı ile aşırı-telafiler.
4.Çıkar için kullanma, Sömürme: İhtiyaçlarına gizli yönlendirmeler, baştan çıkarmalar, dürüst olmayan yolları kullanarak veya aldatarak ulaşmaya çalışmak.
5.Pasif Agresiflik (gizli saldırganlık), İsyankarlık: Erteleyerek, surat asarak, “arkadan bıçaklayarak”, gecikerek, şikayet ederek, isyan ederek, kötü iş çıkararak diğerlerine gizlice isyan ettiği ve cezalandırdığı halde aşırı yumuşak başlılık ile ortaya çıkar
6.Aşırı düzenlilik, takıntılılık: Düzen ve planlama, rutine aşırı bağlı kalarak veya aşırı tedbir ile katı bir düzeni, sıkı bir öz denetim veya yüksek seviyede bir önceden sezilebilirlik sürdürmek. Kötü sonuçlardan kaçınmak ve bir işi becermek için en iyi yolu bulmak için aşırı zaman harcamak.
TESLİMİYET
7.Uyum, Bağımlılık: Diğerlerine bel bağlayan, razı olan, bağlılık arayan, pasif, bağımlı, uysal, yapışan, çatışmadan kaçınan, insanları eğlendiren bir tutum izlemek.
KAÇINMAK:
8.Sosyal Çekilme, Aşırı Bağımsızlık: Sosyal yalıtım, ayrıksılık ve çekilme sayesinde şemaları ile başaçıkar. İnsanlar ile beraber olmak yerine bağımsızlık ve kendine güven konusunda aşırı bir odaklanma gösterebilirler. Bazen aşırı TV izleme, okuma, eğlence yarışmaları veya kendi başına yapılabilen işler aracılığı ile inzivaya çekilirler.
9.Dürtüsel Uyaran-Düşkünlüğü: Dürtüsel alışveriş, seks, kumar oynama, riskli fiziksel aktiviteler, yenilikler aracılığı ile eğlence ve oyalanma arama.
10.Bağımlı Kendini-Avutma: Bedeni de içeren alkol, druglar, aşırı yeme, aşırı masturbasyon gibi bağımlılıklar aracılığı ile kaçınma.
11.Psikolojik Çekilme: Disosiasyon, uyuşmalar, inkar, hayal kurmalar veya kurtulmanın diğer içsel yöntemleri ile şemalarla başaçıkmak.