Ebeveyn Tutumlarının Çocuk Üzerindeki Etkileri
Ebeveyn tutumlarının kişi üzerindeki etkilerinin ne olduğuna dair çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Örnek olarak Baumrind (1978), ebeveyn tutumlarının iki açıdan ele alınması gerektiğini savunur. Bunlardan ilki, ebeveynin çocuğun istek ve ihtiyaçlarına ne kadar cevap verdiği ile ilgili olurken, ikincisi ebeveynin çocuktan beklentilerinin ne ölçüde olduğu ile ilgilidir.
Baumrind (1978) ebeveyn tutumlarını 4 grupta özetlemektedir. Bu tanımlar şu an evrenselliklerini ispat etmiş, çeşitli kültürlerde kullanılmaktadır. Ebeveyn tutumlarını tanımlayan bu 4 grup kısaca şu şekilde özetlenebilir.
Otoriter Ebevenyler: Otoriter tutumu benimsemiş anne-babanın çocukla iletişimi sınırlıdır. Kesin, değişmez ve katı kurallar vardır. Kuralların amacı daha çok kendi bireysel beklentilerini karşılamaktır. Ve zaman zaman beklentiler, çocuğun becerisinden daha yüksektir. Otoriter ebeveynin inancı, çocuğun ailenin koyduğu kuralları sorgulamadan kabul etmesi yönündedir. Bu inançla çocuk yetiştiren ebeveynin çocuktan beklentisi yüksek, çocuğun ihtiyaçlarına verdiği cevap düşüktür.
Demokratik Ebeveynler: Demokratik anne-babanın tutumu kararlı ancak samimi ve sıcaktır. Çocuğun davranış becerileri ve disiplini önemlidir. Ancak kurallar katı olmak yerine, duruma göre değişkenlik gösterebilir. Demokratik anne-baba çocuğundan gelişimine uygun sorumlulukları yerine getirmesini bekler. Karar verme, problem çözme gibi konularda çocuğun insiyatif alabilmesini desteklerler. Genellikle çocuğa yaklaşımları mantıklı ve sorun-odaklıdır. Çocuktan beklentileri yüksek olduğu gibi, çocuğun ihtiyaçlarına cevap verme konusunda da beceri sahibidirler.
Hoşgörülü Ebeveynler: Hoşgörülü ebeveynlerin çocuğa karşı tutumu kabul edici, yüksek toleranslı ve genellikle pasiftir. Çocuktan beklentileri sınırlıdır. Çocuk aileye danışmadan kendi başına karar verme yetkisine sahiptir. Bu ailelerin temel inançlarından biri çocukta gelişimsel bir yaraya yol açmamaktır, ve bu sebeple çocuğu kendi haline bırakırlar. Çocuklara yol göstermek, davranışlarını şekillendirmek yerine, kendilerini kullanılacak birer kaynak olarak göstermektedirler. Bu ebeveynlerin çocuktan beklentileri düşüktür, ancak çocuğun gerekli ya da gereksiz her türlü ihtiyacına cevap vermektedirler.
İlgisiz/Duyarsız Ebeveynler: İlgisiz/duyarsız ebeveynler çocukla ilişkilerinde isteksiz ve mesafelidirler. Çocuğuyla geçireceği zaman ve enerji konusunda kısıtlıdır. Hatta bazen bu ilgisizlik, ihmalle sonuçlanmaktadır. Çocuğun ilgi, istek ve ihtiyaçları konusunda bilgisizdir. Bir konu ile ilgili çocukla iletişimden kaçınır ve çocuğun fikrini almaz. Bu tip ebeveynler için önemli olan kendi istek ve ihtiyaçlarıdır. Bu anlamda, hem çocuktan beklentileri az hem de çocuğun ihtiyaçlarına cevap verme konusunda yetersizdirler.
Ebeveyn tutumları ile ilgili ufak notlar:
- Aşırı korumacı tavırlar, çocuğun kendini geliştirme becerisini olumsuz etkilemekte, otonomi, insiyatif kazanmasına engel olmakta, aynı zamanda çocuğu engellenmiş ve yetersiz hissettirmektedir.
- İlgisiz bırakılmış çocuklar dürtüsel davranışlar sergileyebilirler. Madde kullanımı ya da yasal sorunlar yaşama ihtimalleri yüksektir (Fuligni & Eccels, 1993; Kurdek & Fine, 1994).
- Çocuğa karşı şiddet içeren davranışlar gösteren ailelerin çocuklarının da ergenlikle birlikte agresif tutumlarının ortaya çıktığı gözlenmiştir (Bandura & Walters, 1959).
- Bogels ve arkadaşları (2001) aşırı korumacı ailelerin çocukları ile kurdukları ilişki sonucu çocukların sosyal fobi geliştirme ihtimalleri üzerine araştırmışlar, çocuğun hareket ederken, anne-babanın kaygılı tavrını düşündüğünü, ve bu sebeple göstermek üzere olduğu davranıştan kaçındığını ortaya koymuşlardır.
- Yapılan çalışmalar, genel anlamda, demokratik ailelerin çocuklarının diğerlerine oranla, özgüven, benlik bilinci, kişilerarası ilişkiler, karar verme ve problem çözme gibi durumlarda tutumlarının daha adaptif, daha az katı olduklarını, yaratıcı ve sorgulayıcı düşünme becerileri geliştirdiklerini göstermektedir.
- Demokratik ebeveyne sahip çocuğun diğerlerine oranla özgüven ve beceri geliştirmesinin sebeplerine bakıldığında, bu çocukların aileden kazandıkları, birkaç kategoride incelenmiştir;
Şefkat Kabul ve sevgi görmek insana yeterli olduğunu hissettirir. Yapı Kişi kural ve beklentinin ne olduğunu öğrenir, kendi davranışı ile ilgili düzenlemeler yapar.
Otonomi Çocuğun bireyselliğinin ebeveyn tarafından kabulü, kaygı ve depresyonun ortaya çıkma ihtimalini azaltır.
Bu gözlemler, ebeveynlerin kendilerini çocuklarına karşı potansiyel zarar verici olarak görmeleri için bir sebep olmamalıdır. Aksine bu çalışmalar, ebeveynin de kendini geliştirmesine, değişimlere açık olmasına yardımcı olmaktadır.
Psybot -