Ayrılma ve Reddedilme Temalı Şemalar

Şemalar, genel olarak, kişinin kendisini, çevresindekileri ve dünyayı tanımlamasında kısa yollar olarak hizmet ederler. Bu anlamda bizim için hayatı tanıdık ve öngörülebilir bir yer haline getirirler. Kişinin yaşamının erken yıllarında karşılanmamış temel duygusal ihtiyaçları, kısaca bilişsel ve duygusal kalıplar olarak tarif edebileceğimiz erken dönem uyumsuz şemaların oluşumuna zemin hazırlar. Kişinin mizacı ve çevresel etkenlerin bir etkileşimi sonucu oluşan bu yapılar, kişinin kendisine, çevresine ve dünyaya yönelik seçici bir algı geliştirip, önyargılı yaklaşmasına ve algılarıyla örtüşen örüntülerin içine çekilmesine sebep olur. Sonuç olarak da kişinin yetişkinlikte de aynı ihtiyaçlarını karşılanması önünde engel teşkil eder.

Belirlenmiş 18 tane şema vardır. Bunlar 5 alan altında sınıflandırılmıştır. Bu yazıda “Ayrılma ve Reddedilme” alanı altındaki şemalara kısaca değinilecektir. Bu şemalar, Terkedilme, Kuşkuculuk/Kötüye kullanılma, Duygusal Yoksunluk, Kusurluluk ve Sosyal İzolasyon şemalarıdır.

AYRILMA VE REDDEDİLME ALANI

Bu alan, genel olarak güvenlik, istikrar, bakım, empati, duyguların paylaşılması, kabul ve saygı gibi temel evrensel ihtiyaçların karşılanmaması ile ilişkili şemaları içerir. Bu alandaki şemalar genellikle erken dönem aile çevresi kopuk, soğuk, reddedici olan, şiddet içeren, tacizkâr, uzun ayrılıklar barındıran, patlamaya hazır ve öngörülemeyen aile ortamlarında ortaya çıkar. Kısacası kişi bu ortamda kendini sürekli bir ayrılığın ya da reddedilmenin tehdidi altında hisseder. Bu alan altında dört şema bulunmaktadır:

Terk Edilme

Bu şema özellikle destek ve yakınlık beklediğimiz kişilerin, bu ihtiyaçlarımızı sağlama konusunda dengesiz ve/veya güvenilmez oldukları algısını içerir. Bu şemaya sahip kişiler bakım verenlerin kendisine duygusal destek, yakınlık, güç veya aktif bir koruma sağlamaya devam edemeyecekleri hissiyle yaşar. Sık öfke patlamalarının olduğu, bakım verenlerin değişken/tutarsız/öngörülemez bir varlık sergiledikleri, ya da ebeveyn figürlerinin terk ederek ya da ölümle aileden uzaklaştığı yaşantılar, bu şemanın sıklıkla rastlanan habercileridir.

Kuşkuculuk/ Kötüye kullanılma

Bu şema başkalarının öyle veya böyle ama mutlaka bize zarar vereceği, bizi kötüye kullanacağı, aşağılayacağı, aldatacağı, yalan söyleyeceği, ya da bizi kullanacağı beklentisini içerir. Burada, kişi zararın genellikle kasıtlı olduğunu veya haksız ya da aşırı bir ihmal sonucu ortaya çıktığını düşünme eğilimindedir.

Duygusal Yoksunluk

Bu şemaya sahip kişi, normal düzeyde duygusal destek alma arzusunun başkaları tarafından hiçbir zaman yeterli şekilde karşılanmayacağına inanır. Kişinin yaşadığı yoksunluğun başlıca üç biçimi bulunmaktadır:

(a) Bakım yoksunluğu: Dikkat, ilgi, sevgi, şefkat, sıcaklık ve arkadaşlık yokluğu

(b) Empati yoksunluğu: Anlayış, dinleme, kendini açma, başkalarıyla karşılıklı olarak duyguları paylaşma yokluğu

(c) Koruma yoksunluğu: Güç, yön veya rehberlik yokluğu

Kusurluluk

Bu şemaya sahip kişi kendisinin önemli açılardan kusurlu, kötü, istenmeyen, aşağı veya işe yaramaz olduğunu düşünür. Çevresindekiler gerçekte kim olduğunu gördükleri anda onu artık sevmeyecektir. Kişi bundan emindir. Eleştiriye, reddedilmeye ya da suçlamaya karşı aşırı duyarlıdır. Kişi başkaları arasında kendinin aşırı farkındadır ve dikkati hep kendi hata ve kusurları üzerindedir. Bu durum da utanç duygusunu beraberinde getirir. Kişinin kendinde gördüğü kusurlar bencillik, öfke, cinsel arzular gibi soyut nitelikte olabilirken, hoşa gitmeyen fiziksel görünüm, sosyal alanda sakarlık gibi somut olarak gözlenebilir alanlarda da olabilir.

Sosyal İzolasyon

Bu şemaya sahip kişi dünyanın geri kalanından, özellikle ailesi dışında kalan sosyal dünyadan, bir şekilde yalıtılmış, farklı olduğunu hisseder. Temel cümleleri: “diğer insanlardan farklıyım ve/veya hiçbir grup ya da topluluğa ait değilim”dir. Bu şema genellikle ev dışındaki sosyal dışlanma sonucu ortaya çıkar. Gerçi bu sosyal dışlanma bazı zamanlar ebeveyn etkisi kaynaklı da olabilir. örneğin sosyalleşme için cesaretlendirme eksikliği, kişinin evi ve geçmişi ile ilgili olarak duyduğu yoğun utanç veya kusurluluk ve sevilmezlik duyguları kişinin sosyal izolasyon şeması geliştirmesine sebep olabilir.

Kaynak:

Rafaeli, Bernstein, Young (2012) Şema Terapi: Ayırıcı Özellikler. Çev: Miray Şaşıoğlu. İstanbul: Psikonet Yayınları.