Çocukluk depresyonunun psikolojik modeli: Bilişsel Çarpıtma
Depresif çocuklarla yapılan araştırmalar, bu çocukların bilişsel şemalarının, depresif olmayan çocuklara göre daha olumsuz olduğunu göstermiştir.
Beck’in bilişsel modeline göre; çarpıtılmış, olumsuz düşünceler depresif kişinin en belirgin özelliğidir.
Bilişsel üçlü: Kişinin, kendisiyle, deneyimleri ve geleceği ile ilgili olumsuz algısı
Bilişsel Çarpıtmalar
Keyfi Çıkarsama: Yeterli ya da hiç kanıt olmadan bir sonuca varmak. Ör; bahçedeki doğumgünü partisinde yağmur yağan çocuğun kendinin değersiz olduğu sonucuna varması
Seçici Soyutlama: Birçok öğesi olan bir durumda öğelerden yalnızca birine göre sonuca varmak. Grup çalışmasından kötü not alan çocuğun kendisi yüzünden kötü sonuç alındığına inanması
Aşırı Genelleme: Tek, olasılıkla da saçma bir olaya dayanarak çok genel bir sonuç çıkartmak. Kötü puanın aptallığından kaynaklandığını düşünmesi
Büyütme, küçümseme: Değerlendirmelerde abartılı olma. Bir topu karşılayamadığı için kendini kabiliyetsiz olarak görme, ya da şimdiye kadar hep 5 aldığı dersten 3 aldığında öncekileri şans olarak yorumlama
Neden bilişsel çarpıtma yapılır?
Ev ortamında bu tür bilişsel çarpıtmaların yapılıyor oluşu (model alma)
Bu çarpıtmaların bizzat çocuğa öğretiliyor oluşu
Ör; çocuk bardağı kırdığında, “olur böyle dalgınlıklar” demek yerine, “gene mi kırdın, ne beceriksizsin” gibi….
Öğrenilmiş Çaresizlik
Kişinin maruz kaldığı ve kaçınma olasılığının olmadığı olumsuz durumu bir süre sonra kaçınma ihtimali gündeme gelse de kabullenmesi ve ona tepki vermemeye başlaması
Temel sayıltı: Bireyin başarısız olarak kontrol etmeye çalıştığı nahoş yaşam olayları ve travmalar, bireyin pasifliğine, eyleme geçememesine ve yaşamı kontrol edememe duygusuna;
Tüm bunlar da depresyona yol açar.
Yüklemeler ve Öğrenilmiş Çaresizlik
80’lere gelindiğinde öğrenilmiş çaresizlik kuramının depresyonu açıklamada yetersiz kaldığı görüldü.
Kişiler kendilerini çaresiz hissediyorlardı.
Ama aynı zamanda sorumlu da hissediyorlar ve suçluluk duygusu yaşıyorlardı.
Bu ikisi bir arada nasıl oluyordu?
Yükleme Kuramı
Buna göre depresyondakiler başarısızlıklarını, depresyonda olmayanlara göre daha fazla içsel (kişisel); kalıcı ve genel nedenlerle yorumladılar! (Davison & Neale, 2004, sf244-245)
Genel yükleme: Hiçbir şeyi asla doğru yapamam
Kalıcı faktörlere yükleme: Testte asla iyi değilimdir
İç faktörlere yükleme: Ben aptalım
Tanı nasıl konur?
Çocukla
Anne-babayla
Okulun rehberlik birimiyle
Öğretmenlerle görüşme
Gözlemler ve testler
Tedavi
Anne baba ve çocuğun depresyon konusunda bilgilendirilmesi
İlaç
Bilişsel Davranışçı Tedavi
Anne baba ve çocuğun depresyon konusunda bilgilendirilmesi
Suçluluk duygusunun azaltılması için depresyonun yaygınlığı ve biyo-psiko-sosyal model hakkında aileye bilgi vermek
Çaresizlik duygusunun azalması için depresyonun tedavi edilebilirliğine dair bilgi vermek
Çocuğun tepkilerinin kişisel bir düşmanlıktan kaynaklanmadığını belirtmek
Nasihat vermenin, ikna etmeye çalışmanın, eleştirmenin işe yaramayacağını belirtmek
Çocuğu olumsuz çevrelerden korumak, okula devamlılığını sağlamak konularında aileyi uyarmak
Tedavi edilmediği takdirde intihar riskinin olduğunu belirtmek
İlaç Tedavisi
Depresyon tedavisinde etkili
Ne kadar uzun süre kullanılırsa kullanılsın bağımlılık yapmaz, beyne ya da kişiliğe zarar vermez!
İntihar etmek amaçlı yüksek dozda alınsa bile ölümcül etki yaratmaz
Eşlik eden diğer psikiyatrik bozukluklarda da etkili
İlaçla tedavide 3 önemli devre:
1. tedavi devresi: ilk 6-8 hafta: akut durumun düzelmesi
2. tedavi devresi: 3-4 ay: kazanılan olumlu gelişmelerin pekiştirilmesi
3. tedavi devresi: 1-2 yıl: depresyonun tekrarlamasını önleme devresi
Tekrar etmemesi için aşamalı olarak azaltılmalı ve kesilmeli
Kişiye uygun ilacın doğru doz ve sürede kullanımıyla birlikte, bireysel, ailesel ve çevresel tedavilerin uygulanmasıyla, tedavinin başarı oranı %90’ların üzerine çıkar.
Bilişsel Davranışçı Tedavi
Hafif depresyon tedavisinde tek başına kullanılabilir
3-4 ay: 12 seans…
Amaç çocuk ve ergendeki bilişsel çarpıtmaların giderilmesi
Sorunlarla daha iyi başa çıkmalarının ve daha işlevsel başetme mekanizmalarını kullanmalarının sağlanması
Çocuğun duygusal durumu konusundaki farkındalığının artması(olumlu yanlar-suçlayıcı yan)
Olumsuz otomatik düşüncelerin ve inançların yakalanması, sorgulanması ve adaptif düşünce ve inançlarla yer değiştirmesi
İnsan ilişkilerinin düzeltilmesi (Kendini gerçekleştiren kehanet zincirini kırmak)
Yöntemler
Bilişsel yapılandırma faaliyet programları, davranış deneyleri, davranışı başlatma görevleri ile birlikte ilerler…
Olumlu yanlarından oluşan liste
Ruh haline not verme
Kanıt araştırma
Günlük tutma
Mutluluk çizelgesi yapma
Role-playing: sosyal yönden itici davranışlarının farkına varma
Problem ne? Olası çözümler neler? Uygun olanı seçip, uygula!: Öğrenilen becerilerin hayata geçirilmesi!
ÇOCUKLUK VE ERGENLİKTE DEPRESYON SERİSİNDE YARARLANILAN KAYNAKLAR:
Davison, G.C., Neale, J.M. (2004) Anormal Psikolojisi. Çev: İhsan Dağ vd. Ankara: TPD. Orijinal basım tarihi: 1998.
Ercan, E. S., Turgay, A. (2004) Mutsuz Çocuk, Çocukluk ve Ergenlik Döneminde Depresyon, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Koplewicz, H. S. (2004) Nesi Var Bu Çocuğun? Ergenlerde Depresyon Teşhisi ve Tedavisi, Çev: Sinem Gül, İstanbul: Varlık Yayınları.
Merrell, K. W. (2001) Helping Students Overcome Depression and Anxiety: A Practical Guide, New York & London: The Guilford Press.
Stark, K. (1990) Childhood Depression, School-based Intervention, New York & London: The Guilford Press.
Weller, E. B., Weller, R. A., Danielyan, A. K. (2004) Mood Disorders in prepubertal Children. In Textbook of Child and Adolescent Psychiatry, 3rd Edition, (pp. 411-435). Wiener, J.M. & Dulcan, M.K., Eds.Washington: American Psychiatric Publishing, Inc.
Weller, E. B., Weller, R. A., Danielyan, A. K. (2004) Mood Disorders in Adolescents. In Textbook of Child and Adolescent Psychiatry, 3rd Edition, (pp. 437-469). Wiener, J.M. & Dulcan, M.K., Eds.Washington: American Psychiatric Publishing, Inc.